Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn

Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn được coi là hoá thân của Mẫu Đệ Nhị, vốn là Thiên Thai tiên nữ, con vua Đế Thích, cai quản sơn lâm thượng ngàn, quyền hành khắp 81 cửa ngàn đất Việt.

Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn được coi là hóa thân của Mẫu Đệ Nhị. Chầu cũng vốn là Thiên Thai Tiên Nữ, con vua Đế Thích, cai quản sơn lâm thượng ngàn, quyền hành khắp hết 81 cửa ngàn đất Nam Việt. Lại có sự tích cho rằng, bà cũng giáng sinh vào quý tộc Lê gia (có tài liệu ghi lại tên bà là Lê Thị Kiểm) ở vùng Thác Cái Thác Con, Hà Giang, sau này trở thành Bà Chúa Thượng Ngàn. Trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà, bà là vị chầu bà có quyền hành tối cao của tòa Sơn Trang (mà đa phần các vị chầu bà đều ở trên sơn trang) nên gần như bà là vị có quyền cao nhất hàng chầu, chỉ sau Chầu Đệ Nhất.

Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn là vị chầu hay giáng đồng nhất trong hàng chầu (từ đồng tân đến đồng cựu ai cũng thỉnh chầu về ngự, để ban tài tiếp lộc sơn lâm sơn trang). Chầu ngự về đồng thường mặc áo màu xanh (xanh lam hay xanh lá cây), cầm quạt khai cuông rồi múa mồi. Chầu Đệ Nhị thường hay ngự về trong các đàn mở phủ để chứng đàn Sơn Trang (kể cả với người không mở đủ bốn tòa sơn trang mà chỉ mở một tòa xanh).

Ngoài ra khi đồng tân lính mới vào hầu cũng thường thỉnh chầu về để sang khăn cho đồng mới. Và đặc biệt, khi Chầu Đệ Nhị ngự đồng vào dịp lễ tiệc (đặc biệt là lễ Thượng Nguyên) trong năm, thì thường có nghi thức gọi là “trình giầu”. Khi chầu về ngự đồng, những con nhang đệ tử nào có căn số, đã lập bát hương bản mệnh, sẽ ngồi giữa chiếu ngự, phủ khăn đỏ và trên đầu đội mâm giầu trình (gồm cau, lá trầu, vỏ thuốc, thuốc lào, thuốc lá…), khi đó người ngồi đội giầu phải đặt lên mâm giầu trình 13.000 (thông thường là thế, có nơi thì là 15.000) dâng lên Chúa Sơn Trang và 12 cô tiên nàng hầu cận là những vị chứng mâm giầu của mình, lúc đó chầu sẽ cầm bó mồi (hoặc hương đã đốt cháy) khai cuông, chứng mâm giầu rồi xin tiền đài, nếu được nhất âm nhất dương (có một đồng tiền xấp, một đồng tiền ngửa) nghĩa là Phật Thánh đã chứng cho người ngồi đội giầu đó, rồi người đội giầu lễ tạ và đi ra để cho người khác vào tiếp tục.

Cũng như Chầu Đệ Nhất, Chầu Đệ Nhị được thờ phụng ở bất cứ nơi nào có rừng núi có Mẫu Đệ Nhị ngự. Nhưng khi thỉnh chầu, người ta thường hay nghĩ tới Đền Đông Cuông là nơi in dấu rõ nhất ở tỉnh Yên Bái.

Văn hầu:

Tiên thánh thượng ngàn dâng văn tiên thánh thượng ngàn
Đông cuông tuần quán giáng đàn chứng đây
Trên ngàn gió cuốn rung cây
Dưới khe cá lặn chim bay về ngàn

Canh khuya nguyệt lặn sao tàn
Canh khuya nguyệt lặn sao tàn
Chiếc thoi bán nguyệt khoan khoan chèo vào

Gập ghềnh quán thấp lều cao
Gập ghềnh quán thấp lầu cao
Chèo ra núi đỏ chèo vào ngàn xanh

Thượng ngàn tôi tú anh linh
Thượng ngàn tôi tú anh linh
Ngôi cao công chúa quyền hành núi non

Anh linh đã có tiếng đồn
Anh linh đã có tiếng đồn
Sấm ran mặt bể mưa tuôn đầu ghềnh

Da ngà mắt phượng long lanh
Da ngà mắt phượng long lanh
Mày hoa tươi tốt tóc xanh rườm rà

Nhụy hồng tuyết điểm màu da
Nhụy hồng tuyết điểm màu da
Cổ tay tựa ngà đầu vấn tóc mai

Vốn dòng công chúa Thiên thai
Vốn dòng công chúa Thiên thai
Giáng sinh hạ giới quyền cai thượng ngàn

Quyền cai các lũng các lang
Quyền cai các lũng các lang
Sơn tinh cầm thú hổ lang khấn đầu

Quyền cai tam thập lục ngàn châu
Quyền cai tam thập lục ngàn châu
Chín từng khe suối một bầu tiêu dao

Rong chơi ngàn quế ngàn đào
Rong chơi ngàn quế ngàn đào
Khi ra thác cái lúc vào thác con

Chim kêu vượn hót véo von
Chim kêu vượn hót véo von
Chớp bể đôi đoạn mưa nguồn từng phen

Khi nương gió lúc lại thác gièm
Nàng ân nàng ái vốn dòng sơn trang
Tính hay măng trúc măng giang
Song đăng ai thấp thoáng bên lầu
Song đăng tiên chúa múa hầu mẫu vương

Soi cho quốc phú dân cường
Soi cho quốc phú dân cường
Soi trong nam việt bốn phương thái hòa
Soi từ thành thị tới kinh đô
Soi cho non nước bốn mùa thêm xuân

Đuốc thiêng sáng tỏ xa gần
Hái hoa lan, hái hoa huệ hoa lan thượng thừa
Hoa hải đường nở trước mùa xuân
Quỳnh hoa đua nở xa gần
Đào tiên thạch lựu thanh tân chơi bời

Hoa cẩm chướng trà my đua nở
Hoa mận đào rực rỡ tốt tươi
Hoa thủy tiên sắc nước nghiêng trời
Vui chơi nước nhược non hồng
Phố Cát Đền Sòng sông Cả sông Thao

Lân rờn vượn múa thấp cao
Lân rờn vượn múa thấp cao
Ngàn mây thấp thoáng trăng sao lững lờ

Nón buồm vai quảy lẵng hoa
Nón buồm vai quảy lẵng hoa
Đền khi miếu nọ vào ra chơi bời
Khi thanh vắng lúc lại êm trời
Thanh vắng lúc lại êm trời
Ngự trên đỉnh núi ghẹo người Hằng nga

Tang tình thôi hát lại ca
Tang tình thôi hát lại ca
Bẻ bai giọng Xá ê a giọng Mường

Tiếng Kinh tiếng Mán tỏ tường
Tiếng Kinh tiếng Mán tỏ tường
Lục châu quan hỏa líu lường líu lo

Rong chơi bát cảnh ngũ hồ
Rong chơi bát cảnh ngũ hồ
Đua chèo bẻ lái hò dô lại về

Rong chơi ngàn mái ngàn me
Rong chơi ngàn mái ngàn me
Ngàn giang ngàn nứa trúc tre ngàn vầu

Đôi cô Mán Thổ theo hầu
Đôi cô Thổ Mán theo hầu
Cô xe chỉ thắm cô xâu hạt vàng
Trên sơn lâm dọn quán bán hàng

Thánh giá hồi cung.